Kod szlaku: KP-4041-c
Spis treści: Mapa trasy | Opis | Komentarze
Mapa
Opis
Tekst publikowany dzięki uprzejmości Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu
Zapraszamy do wędrówki.
0,0 km Grudziądz (skrzyżowanie ul. ul. Kasprowicza i Chełmińskiej) – początek znakowanych szlaków: czerwonego Grudziądz – Ryńsk i niebieskiego Grudziądz – Klamry o długości 28 km). Miasto liczy ponad 110.000 mieszkańców – gród wzm. w 1064 r. kiedy został zajęty przez Prusów. W 1218 r. ks. Konrad Mazowiecki nadał gród bpowi pruskiemu Chrystianowi. Od 1231 r. gród grudziądzki należy do Krzyżaków, którzy za sprawą mistrza krajowego Meinharda von Ouerfurt nadali mu w 1291 r. przywilej lokacyjny. Nastąpiła rozbudowa miasta. Grudziądz został opasany systemem murów obronnych z 4-ma bramami i 10-ma basztami. Nad miastem na stromej nadwiślańskiej skarpie został pobudowany zamek, będący centrum administracyjnym komturii grudziądzkiej. Dzięki otrzymanym przywilejom handlowym miasto w krótkim czasie mocno się rozwinęło i rozbudowało, stając się w XIV w. jednym z ważniejszych ośrodków handlu zbożem w Ziemi Chełmińskiej. W 1411 r. na rynku miasta został ścięty przez Krzyżaków jeden z przywódców Towarzystwa Jaszczurczego Mikołaj z Ryńska, chorąży Ziemi Chełmińskiej. W 1440 roku przedstawiciele miasta zgłosili akces do Związku Pruskiego. II Pokój Toruński (w 1466 r.) spowodował zmiany własności w Ziemi Chełmińskiej, miasto przeszło pod władzę króla Kazimierza Jagiellończyka, który ustanowił tu starostwo. Miasto było jedną z 3-ch siedzib sejmiku pruskiego a po roku 1526 zostało siedzibą sejmiku generalnego. W 1564 r. miasto nawiedziła wielka dżuma, która spustoszyła Grudziądz. W grudniu 1655 r. zo stało zajęte przez Szwedów, którzy znacznie umocnili zamek. W 1703 r. rozpoczęty się przemarsze wojsk saskich, szwedzkich i polskich powodując straty w ludności oraz gospodarczy upadek. W 1772 r. Grudziądz w wyniku rozbioru został przyłączony do państwa pruskiego. Król Fryderyk Wielki rozpoczął w 1775 r. budowę twierdzy. W 1832 r. w twierdzy zostali internowani powstańcy listopadowi, którzy potem na emigracji w Anglii założyli “Gromadę Grudziąż”.
Twierdza grudziądzka ponownie stała się miejscem internowania powstańców styczniowych w 1864 r. W II połowie XIX w. nastąpił rozwój przestrzenny miasta, powstała cała sieć połączeń drogowych i kolejowych, uruchomiono wiele fabryk i zakładów. Miasto uzyskało niepodległość w dniu 23 stycznia 1920 roku. W dniu 4 września 1939 r. nastąpiło wejście wojsk hitlerowskich do Grudziądza dając początek bezwzględnej agresji i terroru wobec mieszkańców Polaków. Wysiedlenia, procesy, prześladowania Polaków to tylko część represji ze strony okupanta, ostateczne kończyły się egzekucjami w żwirowni w Mniszku oraz lasach Gór Księżych. W dniu 5 marca 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez wojska Armii Czerwonej.
Ciekawostki: ruiny zamku krzyżackiego z XIII w., fragmenty murów miejskich z przełomu Xlll/XV w., kościół gotycki p.w. Św. Mikołaja z przełomu XIII/XIV w. w którym zachowana polichromia gotycka z XIV w., późnoromańska chrzcielnica z I połowy XIII wieku, kościół p.w. Św. Franciszka Ksawerego z 1723 r. barokowy, Brama Wodna z XIV w. Spichrze z XVI-XVIII w. częściowo przebudowane, Pałacyk Opatek z około 1730 r., dawny klasztor reformatorów z XVIII w., Twierdza Grudziądzka zbudowana w latach 1766-86, zabytek techniki tzw. Rów Hermana z 1386 r., zabytkowe kamienice z XV-XVIII w., budynek dawnego kolegium Jezuickiego z XVII i XVIII w. obecnie wykorzystywany na ratusz miasta. Restauracje. Hotele. Dojazd PKP i PKS.
3,0 km Rudnik (jezioro) – wzmiankowane w 1573 r. W 1721 r. wymieniany jest młyn nad jeziorem. Jezioro posiada powierzchnię 170 ha i max głębokość 12 m. Nad jego brzegami jest zlokalizowanych szereg ośrodków wypoczynkowych. Osada wzm. w 1664 r. należąca do starostwa grudziądzkiego. W 1721 r. dobra dzierżawi starosta Jan Szembek. Punkt rozwidlenia szlaku niebieskiego Grudziądz – Klamry. W sezonie czynna restauracja. Dojazd MZK.
4,0 km Marusza (rzeczka) – wypływa w okolicy wsi Marusza i wpływa do jeziora Rudnickiego, posiada długość około 22,5 km.
4,5 km Rudnik (jezioro) – ośrodek sportów wodnych.
7,3 km Piaski – wieś wymieniana w 1773 r. W 1789 r. należy do króla pruskiego. Ciekawostki: kościół p.w. NMP Królowej Polski murowany, zbudowany w 1900 roku. Dojazd MZK i PKS.
9,0 km Turznice (wieś) – gród wzm. w 1277 r. kiedy był bezskutecznie oblegany przez Jaćwięgów. W latach 1423-24 była własnością rycerską w kom-turstwie grudziądzkim. W 1484 r. wymieniany jest rycerz Szymon z Turznic. W 1498 r. jest wzm. młyn wodny i młynarz Wojtek. W latach 1540-72 wieś należy do Jana Turznickiego. W roku 1667 wieś nabywają benedyktynki z Grudziądza u których wieś znajduje się do kasaty zakonu. W 1800 r. majątek kupuje Johann August Reichel. W rękach tej ostatniej rodziny wieś pozostaje przez cały XIX w. Ciekawostki: kościół p.w. Św. Józefa, drewniany, bezstylowy wzniesiony w 1936 r. W kościele warte uwagi 2 mosiężne lichtarze datowane na XV/XVI w., nisza źródliskowa – pomnik przyrody nieożywionej uznany w 1985 r. Dojazd PKS.
12,0 km Dębieniec (wieś) – gród wzm. w 1222 r. w dokumencie ks Konrada Mazowieckiego, który przekazuje go bpowi pruskiemu Chrystianowi. W końcu XII w. gród znajdował się w rękach komesa Żyrona. W 1409 r. w dokumencie występuje Rudger z Dębieńca. Wieś stanowi własność rycerską w komturstwie radzyńskim. W 1440 r. jest wymieniany rycerz Mikołaj z Dębieńca, który współdziała ze Związkiem Pruskim.
i
W 1570 r. właścicielem dóbr jest Daniel Plemięcki, a w 1640 r. Mikołaj Wejher. W 1879 r. wieś należy do Lorenza von Rybińskiego. W latach 1920-46 dobra stanowiły własność Romualda Grzybowskiego.
Ciekawostki: pałac wzniesiony w latach 1861-64 staraniem Rybińskiego według projektu arch. Arnolda Hausa, późnoklasycystyczny. W 1910 r. za Bolesława Donimirskiego został powiększony o skrzydło. W otoczeniu pałacu znajduje się park krajobrazowy z kolistym podjazdem przed front pałacu. Park został założony w II połowie XIX w. i posiada 25 gatunków drzew, wśród których znajduje się klon cukrowy, jarząb szwedzki oraz żywotnik. Nad stawem na półwyspie wznosi się neogotycka kaplica pałacowa p.w. Św. Wawrzyńca zbudowana przez Rybińskiego w latach 1862-68. W pd-zach części Dębieńca w widłach 2 strumieni znajduje się późnośredniowieczne grodzisko pierścieniowate o regionalnej nazwie “Zbójecka Jama”. Dojazd PKS.
15,0 km Zielnowo (wieś) – osada wzm. w 1222 r. kiedy to została przekazana bpowi pruskiemu Chrystianowi przez ks Konrada Mazowieckiego, Poprzednio pod koniec XII w. znajdowała się w rękach komesa Żyrona. W 1414 r. wieś wymieniana w krzyżackiej “Księdze Strat” z racji poniesionych szkód wojennych. W 1438 r. wieś stanowi królewszczyznę. Ciekawostki: chaty drewniane o i konstrukcji zrębowej kryte strzechą z XIX w. I cmentarz ewangelicki z połowy XIX w. Dojazd PKS.
20,0 km Radzyń Chełmiński – niewielkie miasto w ziemi chełmińskiej około 20 km na pd-wsch od Grudziądza. Gród wymieniany w 1015 r. kiedy to zostaje zdobyty przez wojów Bolesława Chrobrego na Prusach. Na początku XIII w. Radzyń stanowił silny ośrodek administracyjny należący do dzielnicy mazowieckiej. W 1224 r. gród od synów wojewody mazowieckiego Krystyna kupuje bp pruski Chrystian, który w 1231 r. przekazuje go krzyżakom. W 1234 r. prawdopodobnie dochodzi do lokalizacji miasta, W 1285 r. komtur krajowy ziemi chełmińskiej Konrad von Thierberg odnawia przywilej lokacyjny miasta wydany przez mistrza krajowego Hermana von Balka. XIII wiek to okres powstań plemion pruskich, dochodzi do wielokrotnych oblężeń miasta oraz dwukrotnego jego zdobycia. W 1440 r. miasto przystępuje do Związku Pruskiego. Po wybuchu wojny 13-letniej w 1454 r. miasto i zamek zajmują Związkowcy. Ostatecznie po zakończeniu wojny w 1466 r. (pokój Toruński) Radzyń jest włączony do Korony. W 1575 r. miasto niszczy pożar. Kolejne stulecie przynosi wojny szwedzkie, które niszczą cały kraj w tym Radzyń. Od tego czasu datuje się upadek miasta i jego znaczenia. W 1772 r. Radzyń znalazł się w zaborze pruskim podlegając administracyjnie rejencji kwidzyńskiej. Wyzwolenie miasta spod jarzma zaborcy nastąpiło w styczniu 1920 r. II wojna światowa zawitała do Radzynia Chełmińskiego w pierwszych dniach września 1939 r. Noc okupacji hitlerowskiej zakończyła się dla jego mieszkańców w dniu 25 stycznia 1945 r. kiedy to miasto zostało wyzwolone przez oddziały 65 armii wojsk radzieckich.
Ciekawostki: kościół farny p.w. Św. Anny, gotycki zbudowany w latach 1310-40 z późnorenesansową kaplicą Dąbrowskich z 1587 r. i zamykającą ją misternie kutą kratą, kaplica cmentarna p.w. Św. Jerzego, gotycka z XIV w. Ufundowana przez komtura ziemi chełmińskiej Konrada von Thierberg z około 1285 r. Na Zielonym Wzgórzu, które wznosi się nad cmentarzem znajduje się klasycystyczny dwór drewniany, otynkowany z przełomu XVIII/XIX w. Obok zamku przy mostku jest położony głaz narzutowy z wyrytym herbem miasta Radzynia i datą 1593 r. Na pd-wsch od zamku jest zlokalizowane grodzisko średniowieczne czynne w XI-XIII w. znacznie zniszczone. Ruiny zamku krzyżackiego z XIV w. Pierwotny zamek jako drewniany został zbudowany około 1234 r. przez Hermana von Balka mistrza krajowego. Od czasu powstania zamek jest siedzibą konwentu. W latach 1251-52 jest wzmiankowany pierwszy komtur zamkowy Hartwich. Przebudowę zamku z drewnianego na murowany rozpoczęto z początkiem XIV w. i obejmuje ona etap od 1305 r. do 1330 r. W dniach 23.1X1410 r. zamek został zdobyty i zniszczony przez powracające spod Malborka wojsko polskie. W roku następnym (1411) zamek jest w rękach członków Towarzystwa Jaszczurczego, aż do zawarcia I Pokoju Toruńskiego. Wybuch wojny 13-letniej powoduje zajęcie zamku przez wojska Związku Pruskiego. Od 1466 r. (II Pokój Toruński) do 1772 r. zamek jest siedzibą starostów królewskich. W 1481 r. następuje odbudowa radzyńskiego zamku. Wiek XVII przyniósł wojny szwedzkie, które obróciły wiele polskich zamków w perzynę dotyczy to, także Radzynia. Po 1772 r. zamek ulega częściowej rozbiórce a z uzyskanej cegły zostają wzniesione w mieście domy i ratusz. W 1837 r. następuje wstrzymanie prac rozbiórkowych. W 1839 na zamku przeprowadzono pierwsze prace zabezpieczające. Zamek w Radzyniu usytuowany jest na przesmyku dwóch jezior. Został zbudowany z cegły na planie kwadratu. Składał się z 4-ch dwupiętrowych skrzydeł połączonych ze sobą na rogach 4-ma basztami o wysokości 36 m. Na dziedzińcu znajdowała się studnia z wodą pitną. W zach. skrzydle z wyjściem na fosę umieszczona była wieża ustępowa (dansker). W pn-zach części dziedzińca znajdowała się ośmioboczna wieża sygnalizacyjno-obronna. Wjazd do zamku głównego prowadził przez zwodzony most i bramę w skrzydle pd poprzedzony 2-ma przedzamczami. Do naszych czasów zachowały się potężne ruiny zamku częściowo zrekonstruowane i zabezpieczone jako trwała ruina. Klucze do zamku znajdują się w Urzędzie Miasta w Radzyniu. Na Placu Towarzystwa Jaszczurczego ma początek szlak zielony Radzyń Chełmiński – Ostrowite o łącznej długości 32 km. Restauracja. Motel. Dojazd PKS.
22,0 km Janowo (wieś) – ciekawostki: dwór murowany z połowy XIX w., wokół dworu park dworski pochodzący z końca XIX w. z 16 gatunkami drzew (warta uwagi topola Maksymowicza). Dojazd PKS.
25,5 km Gziki (wieś) – folwark rycerski wzm. w 1423-24 roku jako leżący w komturstwie radzyńskim. W 1414 r. wieś poniosła szkody wojenne jest wymieniana w krzyżackiej “Księdze Strat”. W XVI w. wieś szlachecka stanowi własność rodziny Kostków, później Jerzego Konopackiego. Ciekawostki: park dworski z końca XIX w. Dojazd PKS.
27,5 km Stanisławki (skraj wsi) – wieś wymieniana z 1772 r. W 1830 r. należy do właściciela majątku Wronie – von Schönborna.
31,0 km Nowa Wieś Królewska (wieś) – w 1289r. komtur ziemi chełmińskiej Herman von Schönenberg nadaje sołtysowi przywilej na lokację wsi w komturstwie wieldządzkim. W 1414r. wieś jest wymieniona w krzyżackiej “Księdze Strat” w wyniku poniesionych szkód wojennych. W 1565r. wieś stanowi własność królewską. Od 1733r. dobra dzierżawi kasztelan elbląski bartłomiej bagniewski. Wieś w 1756r. należy do króla Augusta III. W 1837r. wieś jest własnością Wilhelma Wägnera, a w 1862r. należy do Emila Friedricha.Ciekawostki : gotycki Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela wzniesiony ok. 1300r. W kościele znajduje się granitowa kropielnica być może średniowieczna, druga kropielnica drewniana pochodzi z XV wieku. Rzeźby gotyckie z XVI w. oraz płyty nagrobne : Konstancji Bagniewskiej i Władysława Działowskiego. Na południowej ścianie prezbiterium częściowo zachowany gnomon z XVI/XVII w. na wieży dwa dzwony z 1768r i z XVII w. Dojazd PKS.
34,0 km Czaple (wieś) – gród wzm. w 1268 r. w związku ze zdobyciem go przez Jaćwięgów. Wielki Mistrz Zakonu Winrych von Kniprode nadaje w 1373 roku przywilej na założenie wsi sołtysowi Hannusowi. W 1570 r. część wsi należy do Marcina Dulskiego, potem aż do 1780 stanowi własność biskupów chełmińskich. Ciekawostki: dwór wzniesiony pod koniec XIX w. piętrowy, murowany z cegły. Dojazd PKS.
37,0 km Przydwórz (wieś) – wymieniana w 1792 r. W pobliżu wsi jest położone jez. Wieczne o powierzchni 200 ha i max głębokości 4 m. Nad jeziorem jest zlokalizowanych szereg ośrodków wypoczynkowych.
38,0 km Trzciano (wieś) – w 1278 jako świadek na dokumencie występuje Nymmer z Trzciana. W 1376 r. jest wymieniany folwark, który należy do Zakonu w wójtostwie rogóźnieńskim. W 1414 r. w
41,0 km Ryńsk (wieś) – wzm. w 1341 r. kiedy to wielki mistrz Dytrych von Altenburg czyni nadanie dla sołtysa Jana. W 1397 r. Mikołaj z Ryńska, jego brat Hanusz oraz bracia Fryderyk i Mikołaj z Kitnowa założyli “Towarzystwo Jaszczurcze”. W 1414 r. wieś jest wymieniona w krzyżackiej “Księdze Strat” z powodu dużych strat wojennych m.in. została spalona wieś. W roku 1526 król Zygmunt I nadaje przywilej własności na wieś dla Jerzego i Konrada Plemięckich. Dobra w 1766 r. należą do Marianny Wilksyckiej, po niej od 1800 r. do Jakuba Wilksyckiego, a od 1872 r. do hr Artura Sumińskiego.
Ciekawostki: dwór zbudowany na przełomie XVIII/XIX w., rozbudowany w 1897 r. W otoczeniu dworu park krajobrazowy założony w II połowie XIX w z 25 gatunkami drzew. Niektóre z nich jak cis o obwodzie 106 cm wysokości 7,5 m w wieku 500 lat, skupienie 4 dębów o obwodzie 338-525 cm wysokości 29-34 m w wieku 250-350 lat oraz skupienie 5 drzew (4 dęby – obwód 305-356 cm wysokość 23-25 m, wiek 120-150 lat i kasztanowiec o obwodzie 345 cm wysokości 20 m w wieku 150 lat) stanowią pomniki przyrody ożywionej.
Kościół p.w. Św. Wawrzyńca wzniesiony w I połowie XIV w. gotycki z granitową kropielnicą prawdopodobnie średniowieczną i dzwonem z minuskułą z XV w. Kościół poewangelicki z końca XIX w. z położonym obok obeliskiem kamiennym z nazwiskiem mjr. Hertela z Zajączkowa. Murowane 4-ry czworaki z końca XIX w. Na styku 2 jezior: Szańce i Ryńskiego zlokalizowano grodzisko wyżynne eliptyczne położone 1 km na pd-zach od wsi czynne IX-XV w. Przy szosie w kierunku na Orzechowo stoi żelbetonowy schron z 1944 r. Koniec szlaku czerwonego Grudziądz – Ryńsk i początek szlaku żółtego Ryńsk – Firlus o długości 18 km. Bar. Dojazd PKS.
Henryk Miłoszewski
Znakowany turystyczny szlak pieszy w kolorze czerwonym, z przebiegiem j/w został wyznaczony w terenie przez działaczy społecznych z Oddziału Miejskiego PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu, który jest administratorem szlaku i posiada pełne prawa autorskie związane ze szlakiem (przebieg trasy, kilometraż, kod szlaku, symbolika, nazwa i opis krajoznawczy)
Trasy w okolicy
Trasa Grudziądz – Ryńsk - najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Trasa Grudziądz – Ryńsk - ile km?
Długość trasy wynosi 41 km (szczegóły)
ile czasu potrzeba na pokonanie trasy Grudziądz – Ryńsk ?
Na pokonanie tej trasy o długości 41 km należy przeznaczyć 1-2 dni (szczegóły)
Gdzie znajduje się trasa Grudziądz – Ryńsk ?
Trasa Grudziądz – Ryńsk prowadzi przez województwo kujawsko-pomorskie (szczegóły)
Kategorie
Rodzaje szlaku: Szlak pieszy (znakowany). Miejscowości: Grudziądz, Radzyń Chełmiński, i Ryńsk. Regiony: Grudziądzki (powiat), Wąbrzeski (powiat), i Ziemia Chełmińska. Województwa: kujawsko-pomorskie.Ostatnia modyfikacja: 19 stycznia 2021